de psychologie van de bummer

Psycholoog en therapeut Tanja Konig krijgt mensen over de vloer die iets rottigs meemaken. Ze zijn bijvoorbeeld hun baan of hun lief kwijtgeraakt. Wat gebeurt er dan met je, wat is slim om te doen en wat niet? Grote begrippen als ‘zingeven’, ‘schaamte’ en ‘schuld’ en wat kleinere begrippen als ‘likes’ en ‘bevestigingshormoontje’ komen voorbij. En wat doen al die positieve berichten van anderen op social media met je?

Wat is de eerste reactie op een flinke bummer?
De meeste mensen hebben eerst tijd nodig om het tot zich door te laten dringen. Daarna kunnen allerlei gevoelens opspelen. Angst als een situatie erdoor verandert, zekerheden verdwijnen. Schaamte voor de buitenwereld, dat jou dit overkwam. Boosheid omdat je het niet wilt accepteren dat jou iets wordt afgenomen, of raakt. Meestal proberen mensen deze gevoelens te ontwijken door als een gek naar oplossingen te zoeken.

Wat moet je vooral niet doen?
Iedereen de schuld blijven geven, daar schiet je echt hélemaal niets mee op. Jezelf de schuld geven heeft ook geen zin. Dan blijf je zitten waar je zit. Het belangrijkste is dat je je gevoelens niet moet onderdrukken. Als je dat doet, wordt je depressief en blijf je hangen in de narigheid.
Als mensen daar moeite mee hebben kunnen ze in therapie gaan. Ik laat ze zien wat er allemaal in hun leeft. Eerst moeten alle gevoelens doorleefd worden. Bij mij mag je bijvoorbeeld je ex ‘vermoorden’ (bijvoorbeeld met Tanja’s speciale oranje mep-tool), of ik help je in het doorstaan van angst. Als dat eruit is, gaan we kijken wat jouw aandeel en eigen zwakke punten zijn geweest. Daar moet je doorheen, helaas, je moet jezelf onderzoeken. Dan leer je wat dit alles over jou zegt. Als je je eigen aandeel kunt zien in de gebeurtenissen en als je kunt zien wat het je heeft gebracht heb je weer rust.

Je kunt dus eigenlijk veel leren van een zware tegenslag?
Altijd! Vaak is het juist een moment om dingen anders te gaan doen. Veel mensen gaan enige tijd na het verlies van werk weer fris en fruitig aan de slag in een nieuwe baan of beginnen eindelijk hun eigen bedrijf. De dood van iemand kan ook ruimte geven voor een nieuw leven, met nieuwe ervaringen.

Waarom is het zo moeilijk om je verdriet of pijn te laten zien?
Omdat je dan kwetsbaar bent. Je hebt het gevoel dat anderen met je kunnen doen wat ze willen. Dat zit heel diep en begint vaak al vroeg in je jeugd. Als je bijvoorbeeld vroeger werd uitgelachen als je huilde, dan laat je het wel uit je hoofd te laten zien dat je pijn hebt. Het is een overlevingstactiek om het te verstoppen. Iedereen heeft daar een eigen manier voor. Sommigen worden boos als ze bang zijn, anderen verstoppen zich juist als ze boos zijn of verdrietig, of huilen juist omdat boos worden te eng is. Weer een ander doet alsof er niets aan de hand is. Zo ontwikkelt iedereen zijn voorkeursstrategie in emoties. Helemaal weg gaat dat nooit, daarvoor zijn patronen te hardnekkig. Maar je kunt wel leren meer toe te laten, zodat je weer alle gevoelens tot je beschikking hebt en die aan anderen kunt tonen.

Zit er een maximum aan de hoeveelheid ellende die mensen willen aanhoren?
Ja, daarom houden de meesten zich in. Mensen willen gewoon liever niet teveel geconfronteerd worden met ellende. Want het herinnert ze aan dat wat hen ook kan overkomen. Vaak voelen mensen in die ellende ook dat ze alleen zijn. Maar andersom gebeurt gelukkig ook: je leert je vrienden kennen.
Mijn overtuiging is dat je op aarde komt om iets door te maken, om ervaringen op te doen. Daar leer je van en je wordt er een volledig mens van. Bij alles wat er gebeurt, ben jij degene die er zin aan geeft. Hoe moeilijk dat soms ook is.

Hoe werkt schaamte?
Als je je schaamt wil je iets van jezelf niet laten zien. Het is in wezen een mechanisme om contact met de ander te vermijden. Je wilt dat de ander alleen maar een positief beeld van je heeft. Het is een functioneel gevoel want we zijn sociale beesten. We hebben elkaar nodig om niet buiten de boot te vallen. Zo ontstaan taboes bij mensen. Het is beter om te onderzoeken of die taboes zinvol zijn, want het maakt je onvrij.

En schuld?
Eigenlijk zit daaronder dat je denkt dat je perfect kunt zijn. Dat is natuurlijk onzin. Als er iets door jouw toedoen is gebeurd waaruit blijkt dat je niet perfect bent, vind je dat je iets fout hebt gedaan. Je voelt je schuldig en gaat je verontschuldigen: ‘Sorry, sorry, je vindt het toch niet erg?’ Zo ontneem je de ander de mogelijkheid om te zeggen dat je iets niet goed hebt gedaan en ontloop je je verantwoordelijkheid. Je doet in je leven goede en slechte dingen. Maar op die slechte dingen wil je niet aangesproken worden, dus ga je je schamen en schuldig voelen.

Hoe houden we het leven nu toch een beetje leuk?
Humor, dat is de enige manier om iets draaglijk te maken. Ik bedoel geen gemene grappen, maar humor met compassie en liefde. Dit is wat ik in therapie doe: iemand komt binnen met ellende. Die gaan we verwerken en ik hoop altijd dat er een moment komt dat iemand de humor inziet van zijn eigen reacties en met liefde naar zichzelf kan kijken. Want dan heb je het bewustzijnsniveau bereikt dat je er niet meer binnenin zit. Humor zien in je eigen handelen vind ik het hoogst haalbare in het leven. {ja, ja, ja, juicht BUMMER!}

Op social media laten mensen vooral hun successen zien.
Ja, en anderen lezen het. Mensen hebben een nieuwsgierige kant en een exposurekant. Ik denk dat de meesten wel doorhebben dat het een eenzijdig beeld geeft. Als je in het echte leven genoeg contact hebt dat dieper gaat en waarin je ook de minder leuke gebeurtenissen hoort, is het denk ik niet zo erg. Als je eenzaam bent en Facebook is je enige sociale middel, is dat niet gezond. Je wordt er alleen maar eenzamer van. Iedereen heeft het leuk, behalve ik. Er zou eigenlijk een waarschuwing op Facebook moeten zitten: ‘Let op, dit is maar de halve waarheid’.

Als je bericht veel geliked wordt, voel je je goed.
Dat komt doordat er serotonine vrijkomt, dat is zo’n bevestigingshormoontje. Er zijn vier hormonen die je gedrag sturen: dopamine en adrenaline maken dat je dingen gaat doen en iets wilt bereiken. Je gaat jezelf manifesteren, het stuurt de ‘ik-kant’. Daarnaast heb je oxytocine en serotonine, die vrijkomen in het contact met anderen. Oxytocine bij langdurige relaties, bij gevoelens van liefde en serotonine om contact op te bouwen. Bij een like denk je: ‘Ze zien mij!’ en daar word je blij van. Het goede gevoel dat je dan krijgt is helaas van korte duur én het is verslavend.
We zitten in een tijd van narcisme: ‘Kijk mij toch!’ Kinderen worden ook zo opgevoed, ze worden geweldig gevonden door hun ouders. Ze krijgen niet eens meer de kans om sneu te zijn! Zoveel kinderen willen op het podium staan, zangeres worden. Niet omdat ze anderen blij willen maken met een liedje. Het gaat puur om de aandacht. Ik hoop van harte dat dat gaat veranderen. Dat ze leren dat het om wederzijdse verbondenheid gaat in plaats van eenzijdige aandacht voor jouw persoontje.

Je ziet soms ook hele heftige dingen op Facebook: iemand is doodgegaan of heeft een ernstige ziekte. Ik vind dat niet fijn.
Ik denk dat dat komt omdat er geen contact tussen zender en ontvanger is op dat moment. De uitdrukking wordt daardoor ongepast. De zender voelt de impact niet van wat hij doet. En je kunt je als ontvanger niet afstemmen op diegene. Dat is ingewikkeld, frustrerend, vervreemdend en verwarrend. Ik denk daarom dat social media echt contact nooit kan vervangen.